کویر معروفترین و در عین حال ناشناخته ترین پدیده جغرافیایی ایران است. کویر جغرافیایی است که با فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم یکی شده است. کویر برای یک ایرانی زندگی، فرهنگ، هنر، شعر و در یک کلام هویت است.

گشت‌ و گذار در گستره‌ای که نگاه را تا بیکرانگی می‌کشاند، غافلگیر شدن در چشم‌انداز شن‌های روان و شوره‌زارهای سوزان، از جمله انگیزه‌هایی است که پیوسته  دوستداران طبیعت را به سیر و سیاحت در کویرهای‌ ایران کشانده است. مروری هرچند گذرا در سفرنامه‌هایی که‌ از این مسافران برجای مانده، گویای آن است‌ که در هر دوره‌ای جهانگردان و پژوهشگران کوشیده اند تا دست‌کم گوشه‌هایی از کویرهای ایران را تجربه کنند.

ما عظمت تنهایی را در شب های آن می آموزیم که در نسیم جانبخش کویر بر دامنه لطیف تپه هایش بنشینم و در دنیای ستاره ها غرق شویم. اعجاب انگیز و شگفت آور, اولین صفاتی که در لحظات نخستین دیدار با کویر  بتوان به آن نسبت داد .شاید شبهای ستاره باران کویر است که ما مردمان را بر این می دارد که حتی در دل هر تاریکی به روشنایی دل بندیم.

بر طبق آخرین تحقیق دانشمندان اقلیم شناسی دانشگاه مونتانا در ایالات متحده بیابان لوت در ایران، بیابان تورپان باسین در چین، و بدلندز در صحرای کوئینزلند استرالیا در میان گرمترین نقاط زمین هستند. این تحقیق بر اساس داده های آماری ماهواره های هواشناسی ناسا از سال 2003 تا 2009 است که مورد بررسی این دانشمندان قرار گرفته است. نتایج این تحقیق در نشریه معتبر هواشناسی آمریکا به چاپ رسیده است.

اما ابهام کماکان باقی است. به راستی گرمترین نقطه کره زمین در کجا قرار دارد؟ در سال 1913 یک ایستگاه زمینی هواشناسی در پارک ملی Death Valley واقع در ایالت کالیفرنیا دمای 56.7 درجه سانتیگراد را به ثبت رساند که در آن زمان گرمترین دمای ثبت شده بر روی کره زمین بود. در سال 1922 این رکورد در صحرای العزیزیه لیبی شکسته شد. ایستگاه های هواشناسی در این صحرا دمای 57.8 درجه سانتیگراد را به ثبت رساندند. این آمار به دلیل ایراد احتمالی دستگاه های ترمومتر نصب شده در لیبی مورد مناقشه قرار گرفت. این آمار هرگز توسط هیچ ایستگاه زمینی اندازه گیری دما در سایه، شکسته نشد و کماکان به قوت خود باقی است.

سازمان جهانی هواشناسی دارای 11،119 ایستگاه زمینی هواشناسی در نقاط مختلف جهان است که متاسفانه هیچ کدام از این ایستگاه ها در داخل مکان های کاندید گرمترین نقطه زمین قرار ندارند.

پروفسور دیوید میلدرکسلر (David Mildrexler) رهبر گروه تحقیقاتی در دانشگاه مونتانا در این ارتباط معتقد است بیابان های گرم زمین همچون صحرای گبی، بیابان لوت، بیابان سونوران دارای اقلیمی خشن هستند و عموما از شهر ها و آبادی ها فاصله زیادی دارند. نصب دستگاه های زمینی اندازه گیری دما و نگهداری های معمول برای این دستگاه ها در این مناطق غیر عملی است. این مناطق تا کنون توسط ایستگاه های زمینی مورد مطالعه قرار نگرفته اند.

کمبود اطلاعات آماری زمینی برای مشخص شدن گرمترین نقطه جهان این محققین را بر آن داشت تا از داده های ماهواره ای ناسا برای این امر استفاده کنند. داده های ماهواره ناسا بر اساس روش MODIS ، Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer گرداوری شده است. این ماهواره در گردش روزانه به دور زمین میزان انرژی آزاد شده از سطح زمین در هنگام بعد از ظهر را ثبت میکند. بررسی داده های آماری این ماهواره از سطح زمین و داده های گردآوری شده از ایستگاه های زمینی اختلافات فاحشی را نشان میدهد.

نتایج این تحقیقات حکایت از آن دارد که بیابان لوت در ایران یکی از گرمترین نقاط زمین است. بر اساس داده های آماری ماهواره ناسا در سال 2005، سطح زمین در بیابان لوت دارای دمای 70.7 درجه سانتیگراد بوده است. این دما بالاترین دمای ثبت شده از سطح زمین در کلیه داده های آماری این ماهواره است که هرگز تکرار نشده است. همچنین در سالهای 2004، 2006، 2007 و 2009 دمای سطح زمین در لوت بین 68 تا 69 درجه سانتیگراد متغیر بوده و نسبت به سایر نقاط جهان از دمای بالاتری برخوردار بوده است. جالب است بدانید که لوت هر سال گرمترین دمای سطح زمین را به خود اختصاص نداده است. در سال 2003 این رکورد به بدلندزها در صحرای کوئینزلند استرالیا با دمای 69.3 درجه سانتیگراد و در سال 2008 بیابان تورپان باسین چین با دمای 66.8 درجه سانتیگراد اختصاص داشته است. صحرای باسین در چین دارای ارتفاعانی با سنگهای تیره متمایل به قرمز رنگ است که در هنگام پس از ظهر در زیر تابش خورشید دمای فوق العاده بالایی پیدا میکنند.

دمای سطح زمین از فاکتورهای متعددی پیروی میکند که از جمله آنها میتوان به تغییرات تشعشعات خورشیدی، جنس و رنگ خاک و دمای محیط اشاره کرد. با توجه به این اصل که دمای سطح زمین در هنگام ظهر و پس از آن همیشه از دمای محیط گرمتر است (همانند شنهای ساحل که بسیار گرمتر از دمای هوا در ساحل است). می توان نتیجه گیری کرد بیابان لوت در ایران، صحرای العزیزیه در لیبی، بدلندزها در صحرای کوئینزلند استرالیا و بیابان باسین در چین همگی در دایره گرمترین نقاط زمین قرار دارند ولی تا هنگامیکه ایستگاه های زمینی اندازه گیری دما در هر یک از این مناطق نصب نگردد اینکه هر یک از این نقاط را گرمترین نقطه جهان قلمداد کنیم سخن به گزاف گفته ایم.

فرضیه قطب گرمایی زمین در لوت ابتدا در سال 1952 توسط پروفسور استراتیل استاد دانشگاه وین در اتریش مطرح شد. وی پس از بررسی های هوایی، غرب نصرت آباد واقع در ریگ یلان را به عنوان گرمترین نقطه زمین مطرح کرد. درسال های بعد تئودور مونو همان مکان را به عنوان قطب گرمایی زمین تایید کرد. پروفسور پرویز کزدوانی فرضیه قطب گرمایی منطقه گندم بریان در لوت را مطرح کرد. این که این فرضیه بر پایه چه اسناد و مدارکی مطرح شد در حوصله این نوشتار نمیگنجد ولی با استناد به آمار ایستگاه های زمینی در نزدیکترین مناطق به بیابان لوت گرمترین نقطه این بیابان در چاله مرکزی لوت پیشبینی شده است. (آمار اداره هواشناسی کشور سال 1355). با استناد به آمار ثبت شده ناسا بالاترین دمای سطح زمین در لوت در نقاط مختلف ریگ یلان در شرق لوت ثبت شده است. نه تنها گندم بریان گرمترین نقطه  لوت نیست بلکه فاصله هوایی آن تا نقاط ثبت شده ناسا، 150 کیلومتر فاصله دارد.

منابع مورد استفاده:

مقاله گرمترین نقطه زمین از وب سایت earthsky

داده های آماری ناسا از گرمترین سطح زمین

کتاب جغرافیای طبیعی بیابان لوت، احمد موستوفی

اطلاعات ما از ما قبل تاریخ ایران بسیار کم و نارساست.نقشه تحقیقات باستانشناسی مربوط به هزاره‏های پنجم و چهارم و سوم پیش از میلاد شامل مناطق غربی ایران است.خراسان و یزد و کرمان و بلوچستان در روی نقشه‏ها سفید است و فقط تل ابلیس در جنوب کرمان مورد بررسی‏ قرار گرفته.آثار تمدن ماقبل تاریخ در سیلک و تپه حصار و تپه تورنگ و تپه ژیان یافت شده ولی‏ در کرمان و بلوچستان تفحصی انجام نگرفته است.عدم تفحصات علمی در این مناطق شرقی‏ باعث فرضیه‏های گوناگون از لحاظ نوع زندگی ماقبل تاریخ در فلات ایران گشته است و با وجودی‏ که آثار فرضیه‏های گوناگون از لحاظ نوع زندگی ماقبل تاریخ در فلات ایران گشته است و با وجودی‏ که آثار ماقبل تاریخ معتبری در سیستان و در اطراف بمپور پیدا شده چون امتداد تمدن در مکان و استمرار آن در زمان مطالعه نگشته بناچار نتیجه‏گیری کافی بعمل نیامده است.سرآغاز تاریخ ایران‏ را از آمدن ماد و پارسها بفلات ایران گرفته‏اند.راههای وصول تمدن آریائی را بفلات ایران از شمال‏ غربی(مغرب دریاچه رضائیه)و جنوب غربی(جلگه‏های خوزستان)دانسته‏اند و باشک و تردید از راهی احتمالی از منطقه گرگان بداخله فلات نام برده‏اند.تمام این فرضیه‏ها از عدم کاوش کافی‏ و نتیجه‏گیریهای غلط سرچشمه گرفته و اگر در نواحی مشخصی جدا و دور از هم آثار تمدن متشابه‏ دیده شود باید ارتباط این تمدن را برقرار کرد.تپه سیلک کاشان یا تپه حصار دامغان یا تورنگ‏ تپه گرگان هیچ موقع جغرافیائی مناسبی از لحاظ جلب و تمرکز جمعیت ندارند و باید آثار و بقایای این تمدن بطور کاملتری در نواحی شرقی ایران دیده شود.

حاشیه‏های دشت لوت از لحاظ کاوشهای باستانشناسی مناطقی بسیار جالب است زیرا عوارض‏ طبیعی که جبر طبیعت باشند مناطق مسکونی را محدود نموده‏اند.انتشار تمدن شمالی(منطقه‏ خراسان و ترکستان)بطرف دریاهای جنوب یا بالعکس باید از طریق صحراهای لوت مرکزی‏ انجام گیرد.انتشار تمدن غرب ایران از بین الهنرین و خوزستان بطرف شرق(اگر فرضیه صحیح‏ باشد)باز باید از حاشیه‏های صحرات لوت بگذرد و باین جهت قبل از شروع سفر تحقیقاتی مزبور امید کامل بود که در اطراف دشت لوت در حاشیه واقع بین حوضه مرکزی و کوههای اطراف باثار تمدن معروفی برخورد نماییم.تصور ما بزودی بحقیقت نزدیک شد در جنوب شهر شهداد در ضمن‏ بررسی زمینهای کویری و یافتن آثار کلوت به تپه‏های منفرد کلوت رسیدیم.زمینهای کلوت که‏ از تشکیلات دریاچه‏ای شور و مواد آبرفتی سطح زمین است بواسطه وزش بادهای سخت در زمان‏ های طولانی شکافهائی یافته و در داخل این شکافها در وسط گل کویری کلوت که منشاء پیدایش‏ جدیدی دارد اشیاء سفالی و برنزی دیده شد.چون مراد از این سفر تحقیقات باستاشناسی وسیع‏ نبود کاوش عمده‏ای در محل انجام نشد ولی با تفحص ناحیه معلوم گردید که این منطقه‏ مسکونی قدیمی چندین کیلومتر طول و عرض دارد و چون با وجود شرائط طبیعی منطقه که اجتماع

کوچکی نمی‏تواند در این محل پدید آید باید فرض کرد که این آثار تمدن متعلق بشهر قدیمی است‏ مقداری ظروف سفالی قرمزرنگ کوزه سالم و سفالهای منقش با نقوش هندسی و ابزارهای فلزی‏ و ظرف برنزی و پیاله برنزی بدست آمد.مطالعات مقدماتی که درباره این ظروف در گروه‏ باستان‏شناسی دانشکده ادبیات بعمل آمد معلوم کرد که سفالها متعلق به هزاره سوم و دوم قبل‏ از میلاد است.

آنچه در مورد کشف مزبور اهمیت داشت این بود که این آثار در لای تشکیلات رسی‏ و نمکی که لوت را ساخته‏اند دفن گردیده یعنی پیدایش کویر و لوت حتی در زمانهای تاریخی انجام‏ میشود و شاید اولین تمدن انسانی در نتیجه لوت شدن زمین از بین رفته باشد.بازدید موقع‏ جغرافیائی محل و وضع سالم آثار تمدنی نشان می‏داد که بعلت پیش آمدی ناگهانی این تمدن‏ از بین رفته.علائم جریان آب در حاشیه لوت حاکی از پیدایش سیلهای بسیار خطرناک و ناگهانیست‏ با وجود باران کم در داخله کلوت در دشتهای اطراف مسیلهائیست که زمانی آب بخود دیده و آب‏ فراوانی از این مجاری جریان یافته است و همین جریان شدید آب باعث شست و شوی زیاد زمین‏ و ته نشستن مواد کویری در حاشیه اطراف کویر است.شاید بر اثر بروز سیل عظیمی که گل و نمک‏ و گچ کویری همراه داشته شهر مزبور بکلی از بین رفته و در داخل کلوت دفن شده باشد.نمونه‏ این اتفاق امروز هم ساکنان اطراف لوت را تهدید مینماید و شهرهائیکه در کنار رودها قرار دارند (مثل شهداد)بوسیله حفر مجرائی زیرزمینی آب مورد نیاز را از رود میگیرند و هیچگاه بطور مستقیم‏ از مجرای رود برای آبیاری استفاده نمی‏کنند و میگویند اگر نهرهای رود مستقیما از کنار شهر بگذارند سیل ممکن است شهر را نابود کنند.

در آبادی کشیت 22 فرسخی جنوب شهداد همین وضع وجود دارد و در بالای کشیت،آبادی‏ دیگریست باسم پشو که در پائین آن آثار تمدنی فراوان دیده میشود و عجیب اینکه در این محل‏ آثار و مجاری آب قدیمی فراوان است.در داخله دشت لوت در پای یکی از تپه‏های لوت که امروز بیش از 100 کیلومتر از هر محل مسکونی دور است باز آثار سفال قدیمی بدست آمد که بر اثر مرور زمان‏ و وزش بادهای سخت لوت دانه‏های ریز ماسه در داخل سفال رسوخ کرده و سفال را سنگی نموده‏ است.در مرکز دشت لوت در شمال چاله معروف به زنگی احمد جائیکه هیچ اثری از آب آبادانی‏ و زندگی نیست آثاری بشکل بنای مخروبه برجی شکل دیده شد که در پای آن بقایای سفال‏ و شیشه‏های رنگی شکسته وجود داشت و چون فرصتی نبود کاوشی در آنجا بعمل نیامد.

بطوریکه میدانیم در جنوب دشت لوت نیز آثاری از این بناهای مخروبه هست که کسی را از قدمت و علت وجود آنها اطلاعی نیست اما افسانه‏های محلی و حکایاتی که در کتب جغرافی‏ نویسان مسلم دیده میشود مؤید این نظریه است که پیش از اسلام مراکز جمعیتی بزرگی در دشت

لوت وجود داشته و افسانه شهر لوت باین علت رواج یافته است.در کتب قدیمی و یادداشت‏ مسافرانی که از دشت لوت گذشته‏اند غالبا بحث از آثار مخروبه شهر لوت است که هریک آنرا در محلی قرار میدهند و حتی در نقشه‏ها هم اسمی از آن میبرند.جاهائیکه از شهر لوت یاد شده تپه‏ها و برجهای ستونی شکل است که در نتیجه فرسایش باد پیدا شده و از دور شباهتی بشهری خراب‏ دارند ولی شاید حقیقت این باشد که در پیش شهر لوتی وجود داشته و از بین رفته و در اذهان اسمی‏ از آن بجا مانده و بعدها برای مشخص داشتن آن هرجا اشکال کلوت مخروبه دیده شده آنرا شهر لوت‏ گفته‏اند.

برنامه تحقیقات باستانشناسی در منقطه لوت باید بطرز موثری دنبال شود.مراد از این‏ تحقیقات کاوشهای کامل باستانشناسی نیست که عمل آن با برنامه تحقیقاتی مورد نظر مغایرت‏ دارد این تحقیقات باید بوسیله گمانه‏های متعدد در جاهای گوناگون تا جائی دنبال گردد که بتوان‏ از آنها نتایج علمی گرفت و اگر با آثار باستانی با ارزش برخورد افتاد از اداره کل باستانشناسی تقاضای‏ کاوشهای وسعیتری بعمل آید.بواسطه گرمی هوای منطقه و اشکال وسائل آمد و شد این کاوشها در مواقع مخصوص سال انجام میشود.بهار و پائیز فصل مناسبی است و بهتر است با کسب اجازه‏ و یا همکاری اداره کل باستانشناسی هرچه زودتر هیأت باستانشناسی طرح مزبور عازم منطقه‏ گردند.